Direct na de geboorte maakt een baby al zijn eerste stappen. Onbewust, reflexmatig, proeft hij aan het feit hoe het is om zijn voeten op de aarde te zetten en in beweging te komen. Dit wordt in gang gezet door de Automatic Gait reflex by Thomas.
Reflexen zijn niet bestuurbare bewegingen die het geboorteproces ondersteunen, de baby de eerste maanden helpen te overleven en bijdragen aan de algehele ontwikkeling.
De Automatic Gait reflex ontwikkelt zich vanaf de 12 e week (prenataal) en blijft actief tot de tweede levensmaand. Hij gaat als volgt: Wanneer je de baby vanachter af onder de oksels pakt, hem vanuit verticale positie iets voorover laat hellen waardoor het zwaartepunt van zijn hoofd verschuift én de voeten de onderlaag laat raken, zal hij als vanzelf een loopbeweging gaan maken. Dit is de eerste reflexmatige aanzet tot het automatiseren van het lopen. Vanaf een jaar leert de baby het lopen vanuit een bewuste sturing van zijn motoriek.
16 jaar ben je. In elkaar gedoken loop je bij mij binnen. Geeft me een hand, kijkt me niet aan, loopt naar de stoel en zegt : ‘ik heb er weer een zooitje van gemaakt’.
Ik zie dat je worstelt. Met je gevoel en emoties. Je zoekt naar woorden. Duidelijk maken wat er speelt lukt je niet echt. Dat heb je nooit makkelijk gevonden. Wat wel duidelijk is, is dat je bezig bent met verschillende taken op school en je niets afkrijgt. Het lijkt of je niets doet, maar dat is niet waar. Flarden van uitgewerkte opdrachten zijn terug te vinden in je laptop. Je begint aan iets, en maakt het gewoon niet af. Je wil het wel. Het lukt niet. Onmacht.
Het doel van de Automatic Gait reflex is dat je in beweging kunt komen. De reflexmatige loopbewegingen dragen bij aan het verstevigen van de verbindingen tussen linker- en rechter hersenhelft. De samenwerking van deze helften is van belang voor alle ontwikkeling: fysiek-emotioneel en cognitief. Ook draagt de reflex bij aan het ontwikkelen van het evenwicht en de grove motorische vaardigheden. Het maakt dat je de balans bewaart als je je lichaamsevenwicht verplaatst, aangestuurd vanuit het bekken of vanuit de nek. Zo is de reflex ook de eerste aanzet tot het zien van perspectief. Doordat je je hoofd kunt verplaatsen, en je vrij kunt blijven bewegen, ontwikkel je de mogelijkheid om de dingen vanuit verschillende invalshoeken te bekijken.
De Automatic Gait reflex zorgt ervoor dat je weg kunt stappen, een stapje opzij kunt doen, of een stapje terug, waardoor je niet alleen de balans bewaart maar ook soepel met situaties kunt omgaan. De reflex zorgt ervoor dat je tot leren komt, het overzicht behoudt, informatie kunt verwerken en duidelijk kunt verwoorden wat je bedoelt. Dat lukt deze jongen niet.
We staan op één lijn naast elkaar. Ik vraag je om naar één punt te kijken voor je op de muur. Dan vraag ik je om -terwijl je naar dit punt blijft kijken- vanuit stand met je lijf naar voren te hellen. Door de focus op het punt op de muur blijft je kin hoog. Op het moment dat je je evenwicht verliest maak je een stap voorwaarts, waarbij je als eerste op je hiel landt en vandaaruit op je hele voet. Dit is de manier van stappen zoals je ook als baby gedaan hebt tijdens het inslijpen van de Automatic Gait reflex.
In het begin kost je dit moeite. Je durft niet voorover te hellen en landen op je hiel lukt je niet. Je landt op je tenen waarbij je hele lijf balans zoekt. Je armen en je romp zwaaien alle kanten op. Uitstappen kost, zowel met links als met rechts, moeite. Na een aantal herhalingen, en stug volhouden van jouw kant, lukt het. Het bewijst mij opnieuw dat je echt stappen wil maken, en een doorzetter bent.
Dan maken we het moeilijker. Je gaat hetzelfde doen- kijken naar een punt op de muur, voorover hellen en vooruit stappen- waarbij je je ook een doel stelt. Je kiest ervoor om te focussen op het afmaken van de opdracht voor natuur en techniek. Vóór aanstaande vrijdag wil je het klaar hebben. Ik hoor je mompelen ‘ik kan mijn opdracht afmaken’. Ik zie je voorover hellen, uitstappen en landen op je tenen van de linkervoet. Opnieuw moet je lijf zoeken en je ogen verliezen de focus op het punt op de muur. Je kijkt naar de grond, wat je blik juist weer vernauwt. Na een aantal keer stappen, en het doorvoelen van de correcties en aanwijzingen van mijn kant, voelt je lijf wat de bedoeling is. Hardop zeggend ‘ik kan mijn opdracht afmaken’, land je op je hielen en vervolgens op je hele voet. Zowel met je linker- als met je rechter voet.
Rudolf Laban (1879-1958) beschreef hoe elke ontwikkeling plaatsvindt aan de hand van reflexmatige bewegingspatronen. De bewegingspatronen ontwikkelen zich in een bepaalde volgorde, op een vaststaande manier. Rond de leeftijd van twee jaar zijn de meeste bewegingspatronen doorlopen, en uitgedoofd. Dan kan het kind zijn bewegingen bewust sturen. Voor de ontwikkeling van het kind is het belangrijk dat het deze bewegingsopbouw op de juiste manier doorloopt. Pas dan kan het kind gebruikmaken van al zijn aangeboren mogelijkheden en zich optimaal ontwikkelen.
De Automatic Gait reflex is een deelbeweging binnen deze patronen.
Soms loopt het anders
Stress , en dan vooral chronische stress, heeft gevolgen voor de reflexmatige bewegingspatronen en daardoor voor de ontwikkeling. Onder stress blijven zij aanwezig en uitgedoofde bewegingspatronen worden opnieuw in werking gezet. Dat gebeurt instinctief. Aangestuurd door het brein dat onder invloed van dreiging de reflexen in werking zet in de stand ‘beschermen en overleven’. De andere ontwikkelingsdoelen van reflexen zoals prikkelverwerking, sociaal-emotionele ontwikkeling of de ontwikkeling op cognitief vlak komen dan te vervallen. Daar ligt, in tijden van stress, niet de prioriteit.
Waarom dit jou moeite kost zullen we nooit precies weten. Al vanaf je babytijd ontwikkel je je anders dan het gemiddelde kind. Je doet alles in je eigen tempo, traag maar grondig. Je hebt oog voor detail, denkt diep na over de dingen die gebeuren en bent bang om dingen fout te doen.
Door stress kan het kind of de jongere, in een vicieuze cirkel belanden. Stress zet de bewegingspatronen op scherp, en dat maakt dat er weer stress ontstaat. Niet bestuurbare bewegingspatronen zorgen ervoor dat je je aandacht niet kunt richten, geen verbinding met je omgeving kunt maken en niet tot handelen komt. Het is belangrijk om de stressfactor aan te pakken. Ervoor te zorgen dat deze te niet wordt gedaan, zodat de trigger die de reflexmatige bewegingen activeert, verdwijnt. Vaak is het duidelijk waarom het kind blokkeert, vecht of vlucht. Dan begrijp je waarom reflexmatige bewegingen niet uitdoven of weer geactiveerd worden. Soms weet je niet wat de oorzaak is. Ook dan kun je heilzame dingen doen. Door te bewegen en/of aan te raken, kun je de beweging weer opnieuw verankeren in het lijf waardoor er ontspanning komt. Het sein in het brein wordt op veilig gezet waardoor de ontwikkeling weer opgepakt kan worden. Deze manier van werken is bekend onder de naam reflexintegratie.
We nemen afscheid. We spreken af dat je deze dagen de uitstap -oefening een paar maal per dag herhaalt en mij op de hoogte houdt van hoe het gaat. Morgenavond stuur ik je een what’s app om te checken of het daadwerkelijk lukt. Ik heb er alle vertrouwen in.
Carla van Wensen
Foto:Isabelle Fontaine. Dankjewel!
Bobath concept, juni 2009, Sue Raine en Linzy Meadows, Uitgeverij John Wiley and Sons LTD
Masgutova, S. (2004) Integration of Infant Dynamic and Postural Reflex Patterns – SMEI instituut
Neurosensorimotor Reflex Integration for Children and Adults,