Uit balans raken is helemaal niet erg. Integendeel! Het is een voorwaarde om te groeien en te ontwikkelen. Het levenspaadje plaveien voor het kind lijkt liefdevol maar ontneemt het kind ook kansen dingen zelf te ervaren en te ontplooien. Door figuurlijk en letterlijk te vallen en weer op te staan, traint het kind zijn flexibiliteit. Het zorgt ervoor dat het tegen een stootje kan en zijn grenzen beter leert bewaken. Veiligheid geven en het vertrouwen dat het kind het zoveel mogelijk op zijn eigen manier mag doen is hierbij een goede basis.
Volwassenen vergeten dit wel eens en zorgen er uit alle macht voor dat het kind kan opgroeien zonder pijntjes of nare ervaringen. Dan mag het kind bijvoorbeeld geen dier aaien omdat het vies is (en je ziek kunt worden), mag het kind niet in een boom klimmen uit angst dat het valt en wat breekt, of worden moeilijke (sociale) situaties vermeden uit angst dat het kind zich emotioneel pijn zal doen. Aan de andere kant gebeurt het ook dat volwassenen missen dat het kind uit balans is. Niet gewenst gedrag wordt de kop ingedrukt zonder te herkennen waarom het kind doet zoals het doet. Of het kind dat zich voorbeeldig gedraagt wordt de hemel in geprezen terwijl gemist wordt dat dit kind juist sociaal wenselijk gedrag laat zien en heel weinig zelfvertrouwen heeft. Dit niet herkennen en erkennen is een gemiste kans.
Ontwikkelen doet het kind door te ervaren: fysiek, emotioneel en cognitief. Het immuunsysteem dat af en toe in aanraking komt met vieze stoffen, dierenharen of ziekmakers kan zijn soldaten trainen om weerstand te bieden. Door het stellen van grenzen leert het kind een ‘nee’ te accepteren en weet het dat je soms ook gewoon pech kunt hebben. Het kind dat roekeloos klimt en klautert en daardoor soms valt, ervaart dat vallen pijn kan doen. Op deze manier ontwikkelt het kind kracht, energie en weerstand om te kunnen omgaan met alles wat er op zijn pad komt. Geholpen door dat wat er van nature aanwezig is: de homeostase.
Homeostase
Homeostase is de natuurlijk neiging van het lichaam om zelf de balans weer terug te vinden als het uit balans dreigt te gaan. De homeostase telt niet alleen voor fysiologische zaken als het reguleren van de bloeddruk, hartslag, lichaamstemperatuur, bloedstolling of ademhaling. Ook bij emotionele stressreacties zal het kind een manier vinden om zichzelf te herstellen of om zo goed mogelijk met de stress om te gaan. Dit is een zelfde soort proces als de fysiologische homeostase.
Bij een emotionele stress reactie geeft het brein, net als bij fysieke stress, een alarmsignaal af. Stressstoffen als adrenaline en cortisol worden aangemaakt met als doel: het alertheidsniveau verhogen om te kunnen overleven. Over het algemeen zijn er in reactie op alarmsituaties drie strategieën te onderscheiden: vechten-vluchten of bevriezen. Omdat elk kind uniek is, zal ieder kind op zijn eigen manier reageren. Dit hangt af van zaken als aanleg, erfelijkheid, opvoeding, eerdere ervaringen en het hebben van een veilige basis, of juist niet.
Het proces van homeostase gaat gepaard met symptomen. Deze symptomen zijn tekenen van herstel en gezondheid. Bij fysiologische processen zoals een infectie kan er koorts optreden en bij een verwonding kan er pijn, zwelling of roodheid ontstaan. Ook het emotionele proces kent zijn symptomen.
Zomaar wat voorbeelden uit mijn praktijk
Wanneer het kind kiest voor de strategie vechten kan het gaan schoppen, schelden of tegen beter weten in aan het werk blijven. Dit is het kind dat zich figuurlijk ‘te pletter’ leert en de lesstof maar niet opgeslagen krijgt of begrijpt.
Dilano (zeven jaar) is meestal de rust zelve. Leergierig, behulpzaam, bruggenbouwer tussen vriendjes en thuis vaak alleen aan het spelen. Soms kan hij enorme woede-uitbarstingen hebben waar zijn ouders niets van begrijpen. Op mijn vraag wat er dan met hem aan de hand is, zegt hij: ‘Soms vind ik dingen zo gemeen. Dan wordt mijn lijf zo boos! Dan moet ik slaan en schoppen en daarna is het weer klaar. Ik wil het zelf niet maar ik kan het gewoon niet tegenhouden.’
Het kind dat vlucht is bijvoorbeeld het kind dat de clown gaat uithangen of het gesprek op een ander onderwerp brengt als het te bedreigend wordt (hem emotioneel raakt). Ook het kind dat gaat slapen of verdwijnt achter zijn I-pad kan dit doen als gevolg van een vluchtstrategie.
De opa van Merel (zeven jaar) is pas overleden. Onder het avondeten komt het gesprek op opa en naast alle mooie herinneringen die er genoemd worden is het verdriet ook duidelijk aanwezig: zichtbaar, hoorbaar en voelbaar. Merel gaat als reactie daarop gekke bekken trekken, rare bewegingen maken en allerlei trucs verzinnen om de anderen aan het lachen te krijgen. Ze brengt door haar gedrag de vrolijkheid terug aan tafel, maar meepraten over opa omzeilt zij op deze manier volledig.
Het kind dat figuurlijk bevriest is het kind waarbij weinig tot niets uit zijn handen komt. Het lijkt tot niets in staat. Het kind geeft nauwelijks reactie op vragen of aanraking.
De moeder van Roy (vijf jaar) vertelt dat er veel verdriet in het gezin is. Een neef die veel bij hen over de vloer kwam heeft ogenschijnlijk uit het niets zelfmoord gepleegd. De schok is groot en het verdriet en de onmacht zijn overweldigend. Op mijn vraag hoe Roy hiermee omgaat, zegt zijn moeder: ‘Hij verdwijnt naar zijn kamer en wil het er niet over hebben. Het kost momenteel heel veel moeite om hem te laten eten, douchen, slapen of naar school te laten gaan. Hij ligt op bed met zijn knuffel starend in het ‘niets’.en speelt soms met zijn lego. Ook in de klas komt er weinig tot niets uit zijn handen en zondert Roy zich af van de groep.
Zelfregulerend vermogen van het brein
Bovenstaande gedragingen kun je vergelijken met de fysiologische homeostase en zien als het zelfregulerend vermogen van het brein. Deze gedragingen zijn gezonde reacties en nodig om te kunnen komen tot herstel. Iets waar naar mijn mening nog te weinig rekening mee wordt gehouden en het kind soms te snel bij een hulpverlener doet belanden.
Het hoort bij het proces van vallen en opstaan. Het kind dit gedrag gunnen (omringd door een badje van liefde ) en de tijd te geven, draagt bij aan ontwikkeling en groei. Door veiligheid te bieden in de vorm van structuur en grenzen, bij te sturen waar nodig en al je liefde en vertrouwen vanuit je hart te laten voelen, kun je heel ver komen. Op deze manier leert het kind zelf dat emoties en nare gevoelens er mogen zijn en hoe hiermee om te gaan.
Mijn wens voor 2019.
Beklim samen met het kind een flinke berg. Krijg het zweet onder de oksels door samen naar beneden te rutschen van een steile helling, biedt houvast als het van zijn levenspad geduwd dreigt te worden door een flinke storm. En weet: het kan geen kwaad. Integendeel! Het zorgt ervoor dat het zelfvertrouwen ontwikkelt, flexibel leert omgaan met dat wat er gebeurt en al zijn talenten kan ontwikkelen.
Ik wens je een prachtig jaar!
Carla van Wensen
www.carlavanwensen.nl